شکلات تلخ، سال‌هاست که به عنوان یکی از گزینه‌های سالم‌تر در میان تنقلات شیرین شناخته می‌شود. بسیاری از افراد برای بهره‌مندی از خواص آنتی‌اکسیدانی، کنترل وزن، بهبود خلق‌وخو و سلامت قلب، شکلات تلخ را به رژیم غذایی خود اضافه می‌کنند. اما نتایج برخی از تحقیقات علمی جدید، نگرانی‌هایی را در خصوص ترکیبات موجود در این خوراکی محبوب مطرح کرده‌اند؛ به‌ویژه در مورد وجود فلزات سنگین مانند کادمیوم و سرب در برخی از برندهای شکلات تلخ با درصد بالای کاکائو.
در این مقاله از وبسایت سعیده سعیدی، به بررسی دقیق‌تر این مسئله می‌پردازیم و خواهیم دید که آیا واقعاً شکلات تلخ می‌تواند برای سلامت ما خطرآفرین باشد یا خیر.
تحقیقات علمی چه می‌گویند؟
در سال‌های اخیر، افزایش آگاهی عمومی نسبت به ترکیبات مواد غذایی باعث شده تحقیقات گسترده‌ای در حوزه سلامت و تغذیه انجام شود. یکی از حوزه‌هایی که توجه محققان را به خود جلب کرده، بررسی وجود فلزات سنگین در محصولات خوراکی پرمصرف مانند شکلات تلخ است. نتایج مطالعات منتشرشده در مجلات علمی معتبر از جمله Consumer Reports و همچنین برخی تحقیقات مستقل دانشگاهی، حاکی از آن است که برخی از شکلات‌های تلخ موجود در بازار حاوی مقادیر قابل توجهی از فلزات سنگین به‌ویژه کادمیوم و سرب هستند. این یافته‌ها پس از آزمایش بیش از ۲۰ برند مختلف شکلات تلخ با درصد کاکائوی بالا به‌دست آمد و موجب بروز نگرانی‌هایی جدی در جامعه علمی و مصرف‌کنندگان شد.
دلیل اصلی این آلودگی به روش کشت و فرآوری دانه‌های کاکائو بازمی‌گردد. گیاه کاکائو مستعد جذب فلزات سنگین از خاک است و در صورتی که زمین‌های کشاورزی آلوده باشند یا فرآیندهای خشک‌کردن و آماده‌سازی به درستی انجام نشوند، این فلزات می‌توانند در دانه‌ها باقی بمانند. نکته قابل تأمل آن است که میزان فلزات اندازه‌گیری‌شده در برخی نمونه‌ها، از سطح مجاز توصیه‌شده توسط سازمان‌های بهداشتی جهانی مانند FDA یا EFSA نیز فراتر رفته است. بنابراین نمی‌توان این مسئله را صرفاً یک نگرانی بی‌اهمیت تلقی کرد، بلکه لازم است با دقت بیشتری به آن پرداخته شود، خصوصاً زمانی که پای سلامت مصرف‌کنندگان در میان است؛ افرادی که بسیاری از آنان با نیت تغذیه سالم‌تر به سراغ شکلات تلخ می‌روند.
فلزات سنگین در شکلات تلخ: کادمیوم و سرب
کادمیوم و سرب، دو فلز سنگین هستند که حضور آن‌ها در مواد غذایی، به‌ویژه خوراکی‌هایی که به‌صورت منظم مصرف می‌شوند، می‌تواند نگرانی‌های جدی سلامت را به‌همراه داشته باشد. کادمیوم عمدتاً از طریق خاک آلوده وارد زنجیره غذایی می‌شود و گیاه کاکائو نیز به دلیل ریشه‌دوانی عمیق در خاک، پتانسیل بالایی برای جذب این فلز دارد. سرب نیز می‌تواند از طریق هوا، آب یا تجهیزات فرآوری آلوده به محصول نهایی راه یابد. این دو فلز اگرچه در مقادیر بسیار کم ممکن است در طبیعت یافت شوند، اما زمانی که میزان آن‌ها از حد مجاز عبور کند، می‌توانند به‌طور مستقیم بر عملکرد سیستم‌های مختلف بدن، از جمله کلیه‌ها، کبد و مغز تأثیرگذار باشند.
تحقیقات نشان می‌دهد که برخی شکلات‌های تلخ با درصد بالای کاکائو، حاوی غلظت‌هایی از کادمیوم و سرب هستند که از حد ایمن برای مصرف روزانه عبور می‌کنند. این در حالی است که بسیاری از افراد شکلات تلخ را به‌صورت مداوم، روزانه یا چند بار در هفته مصرف می‌کنند؛ آن‌هم با این تصور که این ماده غذایی نسبت به سایر شیرینی‌ها انتخاب سالم‌تری است. نکته مهم‌تر اینجاست که بدن انسان قادر به دفع مؤثر این فلزات نیست و تجمع تدریجی آن‌ها در بافت‌های بدن، به‌ویژه در درازمدت، می‌تواند باعث بروز عوارض جدی شود. این نگرانی زمانی پررنگ‌تر می‌شود که بدانیم مصرف این شکلات‌ها در میان کودکان و زنان باردار نیز رواج دارد؛ گروه‌هایی که به دلیل حساسیت‌های فیزیولوژیک، آسیب‌پذیری بیشتری در برابر اثرات منفی فلزات سنگین دارند.
عوارض احتمالی مصرف طولانی‌مدت این فلزات
فلزات سنگینی مانند کادمیوم و سرب، به دلیل ویژگی‌های خاص ساختاری‌شان، پس از ورود به بدن به‌راحتی دفع نمی‌شوند و تمایل زیادی به تجمع در بافت‌های مختلف دارند. این ویژگی آن‌ها را به موادی بالقوه خطرناک در صورت مصرف مزمن تبدیل می‌کند. مصرف طولانی‌مدت کادمیوم، حتی در مقادیر کم، می‌تواند باعث اختلال در عملکرد کلیه‌ها شود؛ اندامی حیاتی که مسئول فیلتر کردن سموم از خون و تنظیم تعادل مایعات بدن است. تجمع کادمیوم در کلیه می‌تواند به‌تدریج عملکرد طبیعی آن را مختل کرده و زمینه‌ساز بروز نارسایی کلیوی، پوکی استخوان و اختلال در جذب کلسیم شود. در برخی از پژوهش‌ها نیز ارتباط بین مواجهه مزمن با کادمیوم و افزایش ریسک ابتلا به انواع خاصی از سرطان، از جمله سرطان پروستات و ریه، مطرح شده است.
در مورد سرب، وضعیت نگران‌کننده‌تر است. این فلز به‌ویژه برای سیستم عصبی خطرناک است و می‌تواند عملکرد مغز را به‌شدت تحت تأثیر قرار دهد. مطالعات متعددی نشان داده‌اند که تماس مداوم با مقادیر هرچند اندک از سرب می‌تواند در درازمدت منجر به کاهش بهره هوشی، مشکلات تمرکز، اختلالات رفتاری و حتی افزایش خطر ابتلا به بیماری‌های عصبی مانند آلزایمر شود. این اثرات در کودکان و نوجوانان شدیدتر است، زیرا مغز آن‌ها هنوز در حال رشد و شکل‌گیری است. سرب همچنین می‌تواند در زنان باردار از طریق جفت به جنین منتقل شده و رشد طبیعی او را دچار اختلال کند. این موضوع، اهمیت آگاهی‌بخشی درباره منابع پنهان این فلز در رژیم غذایی روزمره، از جمله شکلات تلخ، را دوچندان می‌سازد.
نکته‌ای که نباید نادیده گرفت، این است که بسیاری از مردم بدون آگاهی از این موضوع، به مصرف منظم شکلات تلخ عادت کرده‌اند. در حالی که ادعای "تلخ‌تر، سالم‌تر" تبدیل به یک باور رایج شده است، باید دانست که درصد بالای کاکائو، به‌ویژه اگر از مزارع آلوده برداشت شده باشد، احتمال بالاتری برای وجود فلزات سنگین به همراه دارد. بنابراین، صرف تلخی بیشتر یک شکلات، دلیلی بر سالم‌تر بودن آن نیست و لازم است با دیدی دقیق‌تر و علمی‌تر به انتخاب خوراکی‌هایمان نگاه کنیم.
جمع بندی و توصیه پایانی
در نهایت، با وجود تمام خواصی که شکلات تلخ با درصد بالای کاکائو می‌تواند برای سلامت به همراه داشته باشد، نمی‌توان از خطرات پنهان آن، یعنی وجود فلزات سنگین مانند کادمیوم و سرب، غافل شد. این فلزات می‌توانند به‌ویژه در مصرف طولانی‌مدت به بدن آسیب برسانند و مشکلاتی از جمله اختلالات کلیوی، عصبی و حتی سرطانی ایجاد کنند. بنابراین، ضروری است که مصرف‌کنندگان شکلات تلخ از برندهایی استفاده کنند که در زمینه کنترل کیفیت و رعایت استانداردهای بهداشتی شفافیت دارند و برای انتخاب محصولات خود، دقت بیشتری به خرج دهند.
پیشنهاد می‌شود که مصرف شکلات تلخ را به‌طور مداوم و روزانه انجام ندهید و به جای آن، آن را به‌عنوان یک خوراکی گاه‌به‌گاه در رژیم غذایی خود قرار دهید. همچنین انتخاب شکلات‌هایی که از منابع شناخته‌شده و کنترل‌شده تولید شده‌اند، می‌تواند خطرات احتمالی را کاهش دهد. در نهایت، همان‌طور که در انتخاب مواد غذایی دیگر باید به کیفیت و منبع آن‌ها توجه کنیم، برای حفظ سلامت خود و خانواده‌مان در انتخاب شکلات تلخ نیز باید هوشمندانه عمل کنیم.
با آگاهی از خطرات ممکن و انتخاب‌های هوشمندانه، می‌توانیم از مزایای شکلات تلخ بهره‌مند شویم و در عین حال از سلامتی خود محافظت کنیم. در این راه، مشورت با متخصصان تغذیه و پزشکان می‌تواند به ما کمک کند تا تصمیمات بهتری بگیریم و از عوارض احتمالی جلوگیری کنیم.