دوران مدرسه، یکی از مهم‌ترین مراحل رشد و شکل‌گیری عادات زندگی کودکان است. در این دوران، کودکان و نوجوانان با چالش‌ها و فشارهای مختلفی از جمله فشارهای درسی، اجتماعی و عاطفی مواجه می‌شوند که می‌تواند بر رفتارها و عادات غذایی آنها تأثیر بگذارد. یکی از مشکلاتی که به ویژه در سال‌های اخیر افزایش یافته، اختلال پرخوری است؛ حالتی که در آن کودک به طور ناخواسته و مکرر مقدار زیادی غذا مصرف می‌کند و به عادت‌های ریزه‌خوری و پرخوری روی می‌آورد. عوامل مختلفی از جمله اضطراب‌های مربوط به مدرسه، فشارهای اجتماعی، دسترسی به خوراکی‌های ناسالم و حتی تأثیرات محیطی می‌توانند در شکل‌گیری این عادت‌ها نقش داشته باشند. در این مقاله از وبسایت سعیده سعیدی کارشناس در زمینه اختلال خوردن و لاغری با مغز، به بررسی علل بروز این اختلال در میان کودکان مدرسه‌ای و راهکارهای مؤثر برای پیشگیری و مدیریت آن خواهیم پرداخت تا والدین و معلمان بتوانند محیطی سالم‌تر و حمایتی برای این نسل فراهم کنند.
اختلال پرخوری چیست؟
اختلال پرخوری (Binge Eating Disorder) نوعی از اختلالات خوردن است که در آن فرد بدون احساس گرسنگی یا نیاز واقعی به غذا، به‌طور ناگهانی و بی‌رویه مقدار زیادی غذا مصرف می‌کند. این رفتار اغلب همراه با احساس فقدان کنترل بر خوردن و همراه با شرم، عذاب وجدان و ناراحتی شدید است. برخلاف دیگر اختلالات خوردن مانند بولیمیا (پرخوری عصبی)، فرد مبتلا به اختلال پرخوری معمولاً پس از خوردن زیاد از روش‌های جبرانی مثل ورزش شدید یا استفاده از داروهای کاهش وزن برای مقابله با کالری‌های اضافی استفاده نمی‌کند.
علائم اصلی اختلال پرخوری شامل موارد زیر است:
- خوردن مقادیر زیادی غذا در بازه زمانی کوتاه
- ناتوانی در کنترل خود هنگام غذا خوردن
- خوردن سریع‌تر از حد معمول
- خوردن تا زمانی که احساس ناراحتی و سنگینی می‌کند
- احساس شرم، افسردگی یا گناه پس از پرخوری
این اختلال می‌تواند به مشکلات جسمانی و روانی متعددی منجر شود، از جمله افزایش وزن، چاقی، مشکلات قلبی، و حتی افسردگی و اضطراب. اختلال پرخوری در کودکان و نوجوانان نیز می‌تواند تاثیرات عمیقی بر سلامت جسمی و روانی آنها داشته باشد و در صورت عدم درمان به اختلالات بیشتری در بزرگسالی منجر شود.
اختلال پرخوری چه تاثیری در روند رشد کودکان و نوجوانان دارد؟
اختلال پرخوری می‌تواند تاثیرات منفی و گسترده‌ای بر روند رشد جسمی، روانی و اجتماعی کودکان و نوجوانان بگذارد. در زیر به برخی از تاثیرات کلیدی آن اشاره می‌شود:
افزایش وزن و چاقی
اختلال پرخوری اغلب با افزایش وزن و چاقی همراه است که می‌تواند به مشکلاتی مانند دیابت نوع 2، فشار خون بالا، و بیماری‌های قلبی منجر شود.
اختلال در رشد سالم استخوان‌ها و ماهیچه‌ها: پرخوری و مصرف غذاهای کم‌ارزش و پرکالری باعث عدم دریافت مواد مغذی لازم می‌شود که برای رشد استخوان‌ها و ماهیچه‌ها در دوران کودکی و نوجوانی ضروری است.
کاهش انرژی و مشکلات گوارشی
پرخوری و مصرف بیش از حد غذا می‌تواند به احساس سنگینی، خستگی و مشکلات گوارشی مانند نفخ و درد معده منجر شود و توانایی کودکان را در انجام فعالیت‌های جسمانی کاهش دهد.
کاهش اعتماد به نفس
کودکان و نوجوانانی که دچار افزایش وزن یا چاقی ناشی از پرخوری می‌شوند، ممکن است از ظاهر خود ناراضی باشند و دچار کاهش اعتماد به نفس شوند. این موضوع می‌تواند به احساسات منفی مانند شرم، ناراحتی و خجالت منجر شود.
افزایش اضطراب و افسردگی
تحقیقات نشان داده‌اند که پرخوری می‌تواند با مشکلات روانی مانند اضطراب و افسردگی همراه باشد. کودکان و نوجوانانی که با این اختلال دست‌وپنجه نرم می‌کنند، ممکن است احساس ناتوانی در کنترل رفتارهای غذایی خود داشته باشند که به تشدید این مشکلات روانی منجر می‌شود.
رفتارهای اجتنابی و انزوا: کودکان و نوجوانانی که به دلیل پرخوری دچار مشکلات وزنی می‌شوند، ممکن است از شرکت در فعالیت‌های اجتماعی و گروهی خودداری کنند و به انزوا گرایش پیدا کنند.
مشکلات در روابط با همسالان
افزایش وزن و رفتارهای مرتبط با پرخوری ممکن است کودکان را در معرض قضاوت‌ها و تمسخر همسالان قرار دهد که به مشکلات در روابط اجتماعی منجر شود.
احساس عدم پذیرش و فشار همسالان
برخی کودکان و نوجوانان برای مورد پذیرش قرار گرفتن در گروه‌های دوستانه، ممکن است تحت فشار قرار گیرند و از روش‌های ناسالم برای کنترل وزن یا پرخوری استفاده کنند.
کاهش تمرکز و حافظه
پرخوری و اضافه وزن می‌تواند باعث کاهش تمرکز، خستگی و حتی افت عملکرد تحصیلی در مدرسه شود.
اضطراب در مدرسه
اضطراب ناشی از اضافه وزن و ترس از تمسخر توسط همکلاسیها ممکن است باعث شود کودکان از شرکت در فعالیت‌های مدرسه‌ای خودداری کنند یا حتی به ترک مدرسه فکر کنند.
اختلال پرخوری در دوران رشد می‌تواند تاثیرات بلندمدتی بر سلامت جسمانی و روانی کودکان و نوجوانان بگذارد؛ به همین دلیل تشخیص به‌موقع و حمایت والدین و مربیان در جهت مدیریت و درمان این اختلال اهمیت زیادی دارد.
علل شیوع اختلال پرخوری در دوران مدرسه
شیوع اختلال پرخوری در میان کودکان و نوجوانان در دوران مدرسه به عوامل مختلفی بستگی دارد. این عوامل می‌توانند به صورت فردی، اجتماعی و محیطی بر شکل‌گیری این عادت تاثیر بگذارند. در ادامه، به برخی از علل مهم شیوع اختلال پرخوری در دوران مدرسه اشاره می‌شود:
1. فشارهای تحصیلی و استرس‌های مدرسه
بسیاری از کودکان و نوجوانان در مدرسه با استرس‌های تحصیلی مواجه می‌شوند، مانند امتحانات، تکالیف و رقابت‌های درسی. این استرس‌ها می‌توانند منجر به رفتارهای مقابله‌ای مانند پرخوری شوند؛ چرا که خوردن غذاهای پرکالری و شیرین ممکن است به طور موقت احساس آرامش و تسکین ایجاد کند.
2. فشارهای اجتماعی و نقش همسالان
محیط مدرسه اغلب شامل فشارهای اجتماعی است و کودکان برای پذیرفته شدن توسط دوستان و همسالان به رفتارهای خاصی تمایل پیدا می‌کنند. پرخوری می‌تواند به عنوان واکنشی به نارضایتی از ظاهر جسمانی و تلاش برای دستیابی به هویت شخصی، به ویژه در دوران نوجوانی، ظاهر شود.
همچنین، رفتارهای غذایی نامناسب از طرف دوستان و همکلاسیها می‌تواند الگوبرداری شود و منجر به شکل‌گیری عادات غذایی نادرست شود.
3. دسترسی به غذاهای ناسالم در محیط مدرسه
در بسیاری از مدارس، دسترسی به خوراکی‌های فرآوری شده، شیرینی‌ها، چیپس و نوشابه‌ها بسیار آسان است. این خوراکی‌ها به دلیل طعم دلپذیر و انرژی سریع، اغلب برای کودکان و نوجوانان جذاب هستند و می‌توانند به پرخوری و عادت‌های غذایی ناسالم منجر شوند.
4. تأثیر رسانه‌ها و تبلیغات غذاهای ناسالم
تبلیغات غذاهای پرکالری و ناسالم در تلویزیون، اینترنت و شبکه‌های اجتماعی، کودکان را به سمت مصرف این نوع خوراکی‌ها سوق می‌دهد. رسانه‌ها می‌توانند نقش مهمی در ایجاد عادت‌های پرخوری در میان کودکان و نوجوانان ایفا کنند.
5. کمبود آموزش‌های تغذیه‌ای در خانه و مدرسه
بسیاری از کودکان و نوجوانان دانش کافی درباره تغذیه سالم و تأثیرات آن بر بدن خود ندارند. آموزش‌های تغذیه‌ای محدود در مدارس و نبود آگاهی در خانواده‌ها می‌تواند به شکل‌گیری رفتارهای ناسالم غذایی و اختلال پرخوری منجر شود.
6. تاثیرات روانی و عاطفی
برخی از کودکان و نوجوانان به دلیل مشکلات روانی و عاطفی مانند افسردگی، اضطراب یا تنهایی به پرخوری روی می‌آورند. این رفتارها ممکن است به عنوان راهی برای مقابله با احساسات منفی به کار روند و تبدیل به عادت شوند.
همچنین، کودکان و نوجوانانی که دچار نارضایتی از خود و بدنشان هستند، ممکن است برای مقابله با احساسات منفی به پرخوری روی بیاورند.
7. عادات غذایی خانواده و الگوهای غذایی نادرست
نقش خانواده و عادات غذایی والدین در شکل‌گیری رفتارهای غذایی کودکان بسیار مهم است. اگر والدین به عادت‌های غذایی ناسالمی مثل پرخوری عادت داشته باشند، احتمال دارد این الگوها به فرزندان نیز منتقل شود.
8. کمبود فعالیت بدنی
کودکان و نوجوانانی که فعالیت بدنی کمی دارند، بیشتر مستعد افزایش وزن و پرخوری هستند. فعالیت بدنی کم می‌تواند باعث کاهش انرژی و انگیزه شود و افراد را به سمت پرخوری سوق دهد.
9. عوامل بیولوژیکی و ژنتیکی
برخی مطالعات نشان داده‌اند که عوامل ژنتیکی و بیولوژیکی می‌توانند در بروز اختلالات خوردن نقش داشته باشند. به‌عنوان مثال، تغییرات در هورمون‌ها و مواد شیمیایی مغز می‌توانند اشتهای فرد را تحت تأثیر قرار دهند و او را به پرخوری سوق دهند.
نشانه‌های اختلال پرخوری در کودکان و نوجوانان
اختلال پرخوری در کودکان و نوجوانان با نشانه‌های مشخصی همراه است که ممکن است در رفتارها، عواطف و حتی وضعیت جسمانی آنها نمایان شود. از جمله این نشانه‌ها خوردن بیش از حد و به‌طور مکرر است، به‌طوری‌که کودک یا نوجوان احساس می‌کند توانایی کنترل مقدار یا نوع غذای مصرفی را ندارد. همچنین، این افراد اغلب به صورت پنهانی و در زمان‌هایی که تنها هستند، مقدار زیادی غذا می‌خورند و پس از آن ممکن است دچار احساس شرم، گناه یا پشیمانی شوند. اضافه وزن یا نوسان وزن مکرر نیز از نشانه‌های رایج است. این کودکان و نوجوانان ممکن است از فعالیت‌های اجتماعی دوری کنند، چرا که احساس می‌کنند ظاهرشان تحت قضاوت دیگران قرار می‌گیرد. نشانه‌های دیگر شامل کاهش اعتماد به نفس، اضطراب و افسردگی است، که معمولاً به دلیل ناراحتی از وضعیت جسمی و ناتوانی در کنترل رفتار غذایی ایجاد می‌شوند.
نقش والدین، معلمان و محیط مدرسه در کاهش اختلال پرخوری
والدین، معلمان، و محیط مدرسه نقش کلیدی در پیشگیری و کاهش اختلال پرخوری در کودکان و نوجوانان دارند. والدین می‌توانند با فراهم کردن غذاهای سالم و متنوع در خانه، ایجاد الگوهای مثبت تغذیه‌ای، و آگاهی‌بخشی در مورد فواید تغذیه سالم، تأثیر زیادی بر رفتارهای غذایی فرزندان خود داشته باشند. آنها با حمایت عاطفی و شنیدن مشکلات و نگرانی‌های فرزند خود، می‌توانند از گرایش به پرخوری احساسی جلوگیری کنند. از سوی دیگر، معلمان نیز می‌توانند با آموزش‌های تغذیه‌ای و ترویج فعالیت‌های بدنی در مدرسه، به دانش‌آموزان کمک کنند تا اهمیت تغذیه سالم و ورزش را درک کنند. محیط مدرسه می‌تواند با محدود کردن دسترسی به غذاهای ناسالم و پرکالری در بوفه‌ها و جایگزینی آنها با گزینه‌های سالم‌تر، نقش مهمی در شکل‌گیری عادات غذایی صحیح ایفا کند. همکاری و هماهنگی بین والدین و کادر مدرسه می‌تواند به ایجاد یک محیط حمایتی برای کودکان و نوجوانان منجر شود که در آن از اختلالات غذایی پیشگیری شده و رفتارهای سالم غذایی تقویت گردد.
راهکارهای درمانی و مشاوره‌ای برای کودکان مبتلا به اختلال پرخوری
برای درمان اختلال پرخوری در کودکان، رویکردهای درمانی و مشاوره‌ای متنوعی وجود دارد که می‌توانند به بهبود وضعیت جسمی و روانی آنها کمک کنند. درمان شناختی-رفتاری (CBT) یکی از روش‌های مؤثر است که به کودکان و نوجوانان کمک می‌کند افکار و عادات نادرست مرتبط با غذا خوردن را شناسایی و کنترل کنند. این نوع درمان با تمرکز بر تغییر نگرش نسبت به غذا و روش‌های مقابله با استرس و احساسات منفی، به کودکان در مدیریت رفتارهای غذایی ناسالم کمک می‌کند. مشاوره‌های تغذیه‌ای با همکاری یک متخصص تغذیه می‌تواند به کودک و خانواده‌اش درباره انتخاب غذاهای سالم، میزان و روش‌های خوردن آموزش دهد. همچنین، گروه‌های حمایتی یا جلسات درمانی گروهی می‌توانند به کودکان کمک کنند تا در محیطی حمایتی و با حضور افراد مشابه، احساسات و تجربیات خود را به اشتراک بگذارند و انگیزه بیشتری برای تغییر رفتارهای خود پیدا کنند. حمایت والدین و ایجاد فضای مثبت و آرام در خانه نیز از دیگر عوامل موثر در روند درمان است، چرا که کمک والدین در ایجاد الگوهای سالم غذایی و مدیریت استرس کودک، می‌تواند به جلوگیری از بازگشت اختلال کمک کند.
جمع بندی
جمع‌بندی و نکات کلیدی برای والدین و مربیان در مدیریت و پیشگیری از اختلال پرخوری در کودکان و نوجوانان شامل آموزش تغذیه‌ای مناسب، ایجاد الگوهای مثبت غذایی، و دسترسی به غذاهای سالم در محیط‌های خانه و مدرسه است. والدین باید با رفتارهای سالم خود به عنوان الگو عمل کنند و به احساسات و نگرانی‌های فرزندان گوش دهند تا فضای امنی برای بیان مشکلات فراهم کنند. همچنین، تشویق به فعالیت بدنی و ورزش می‌تواند به بهبود سلامت جسمی و روانی کمک کند. از سوی دیگر، پیشگیری از قضاوت‌های منفی درباره ظاهر یا رفتارهای غذایی و حمایت از تصویر مثبت بدن نیز از اهمیت بالایی برخوردار است. در نهایت، در صورت مشاهده علائم اختلال پرخوری، مراجعه به مشاوره‌های تخصصی و درمانی ضروری است. با پیروی از این نکات، والدین و مربیان می‌توانند نقش مؤثری در پیشگیری و درمان این اختلال ایفا کنند و به بهبود سلامت کلی کودکان و نوجوانان کمک نمایند.