در دنیای امروز، بیماری‌های روانی نظیر اسکیزوفرنی و اختلالات دوقطبی با استفاده از داروهای آنتی‌سایکوتیک مورد درمان قرار می‌گیرند. این داروها با تأثیر بر سیستم عصبی مرکزی، علائم حاد روانی را کنترل کرده و کیفیت زندگی بیماران را بهبود می‌بخشند. با این حال، استفاده از این داروهای آنتی سایکوتیک با چالش‌های جدیدی همراه است که از جمله آنها می‌توان به افزایش وزن و بدتر شدن بیماری‌های مرتبط با چاقی اشاره کرد. تحقیقات نشان داده‌اند که داروهای آنتی سایکوتیک می‌توانند متابولیسم بدن را تغییر داده و منجر به افزایش وزن شوند، که این خود می‌تواند ریسک بیماری‌های قلبی، دیابت نوع ۲ و سایر مشکلات مرتبط با چاقی را افزایش دهد. در این مقاله از وبسایت سعیده سعیدی، به بررسی دلایل این پدیده، مکانیزم‌های بیولوژیکی مرتبط و راهکارهای مدیریت و کاهش اثرات منفی این داروها خواهیم پرداخت. هدف از این پژوهش، ارائه یک دید جامع و علمی از اثرات داروهای آنتی‌سایکوتیک بر وضعیت سلامتی بیماران و یافتن راه‌حل‌های مناسب برای بهبود کیفیت زندگی آنها است.
آنتی سایکوتیک ها را نیز می توان به دو دسته دسته بندی کرد: آنتی سایکوتیک های معمولی و غیر معمول.
هر دو دسته می توانند باعث افزایش وزن شوند، اما از این جهت متفاوت هستند که آنتی سایکوتیک های غیر معمول عوارض جانبی اختلال حرکتی کمتری ایجاد می کنند.
- مانند داروهای ضد افسردگی، داروهای ضد روان پریشی بر پیام رسان های شیمیایی مغز مرتبط با کنترل اشتها و متابولیسم انرژی، یعنی سروتونین، دوپامین، هیستامین و گیرنده های موسکارینی تأثیر می گذارند.
- داروهای ضد روان پریشی علاوه بر ایجاد افزایش وزن، می توانند متابولیسم گلوکز را نیز مختل کنند، سطح کلسترول و تری گلیسیرید را افزایش دهند و باعث فشار خون بالا شوند که همگی می توانند منجر به سندرم متابولیک و بدتر شدن بیماری های مرتبط با چاقی شوند.
داروهای آنتی سایکوتیک که احتمالاً باعث افزایش وزن می شوند:
- اولانزاپین
- ریسپریدون
- کوتیاپین
داروهای ضد اضطراب چگونه است؟
هیچ ارتباط واضحی بین داروهای سنتی ضد اضطراب مانند بنزودیازپین ها و افزایش وزن وجود ندارد.
با این حال، بسیاری از داروهای ضد افسردگی نیز برای درمان اضطراب استفاده می شوند و ممکن است همانطور که در پست های قبلی گفته شد باعث افزایش وزن شوند.
به طور مشابه، همه داروهای خواب باعث افزایش وزن نمی شوند.
یکی از مواردی که با افزایش وزن مرتبط است دیفن هیدرامین است (ماده فعال بنادریل که در بسیاری از داروهای خواب بدون نسخه نیز استفاده می شود).
دیفن هیدرامین می تواند با افزایش گرسنگی و خستگی به افزایش وزن کمک کند، که می تواند باعث کاهش فعالیت فرد شود.
سایر داروهای خواب آور مانند زولپیدم (Ambien) یا eszopiclone (Lunesta) با افزایش وزن مرتبط نیستند.
ترازودون، دارویی که برای افسردگی و همچنین بی‌خوابی استفاده می‌شود، سروتونین اضافی را در برخی مکان‌ها کاهش می‌دهد، در حالی که سطح سروتونین را در مکان‌های دیگر افزایش می‌دهد، بنابراین همانطور که قبلاً گفته شد بر اشتها تأثیر می‌گذارد.
استراتژی های موثر برای به حداقل رساندن افزایش وزن ناشی از دارو های روانپزشکی
برای به حداقل رساندن افزایش وزن ناشی از داروهای روانپزشکی، می‌توان از استراتژی‌های متعددی استفاده کرد. این استراتژی‌ها شامل تغییرات در سبک زندگی، نظارت پزشکی مداوم و تنظیم دقیق داروها می‌باشد. در ادامه به برخی از این استراتژی‌ها پرداخته می‌شود:
مشاوره تغذیه و تغییرات رژیم غذایی:
کاهش مصرف کالری: مصرف غذاهای کم‌چرب و کم‌کالری و افزایش مصرف میوه‌ها، سبزیجات، و پروتئین‌های کم‌چرب.
پرهیز از غذاهای فرآوری شده: کاهش مصرف شکر و غذاهای فرآوری شده که می‌توانند منجر به افزایش وزن شوند.
فعالیت بدنی منظم:
ورزش منظم: حداقل 150 دقیقه فعالیت بدنی متوسط در هفته مانند پیاده‌روی، دوچرخه‌سواری یا شنا.
تمرینات مقاومتی: افزایش تمرینات مقاومتی و قدرتی که می‌تواند به افزایش متابولیسم و سوخت و ساز بدن کمک کند.
نظارت پزشکی و تنظیم داروها:
پایش منظم: پزشک باید به طور منظم وزن، شاخص توده بدنی (BMI)، و سایر علائم متابولیکی بیمار را بررسی کند.
تنظیم داروها: در صورت امکان، استفاده از داروهایی که کمتر باعث افزایش وزن می‌شوند یا تنظیم دوز داروها برای کاهش اثرات جانبی.
آموزش و حمایت روانی:
آموزش بیماران: آگاهی‌بخشی به بیماران درباره اثرات جانبی داروها و اهمیت مدیریت وزن.
حمایت روانی: ارائه حمایت‌های روانی و مشاوره‌ای برای کمک به بیماران در مواجهه با چالش‌های مربوط به وزن و سلامت روانی.
مداخلات دارویی مکمل:
داروهای کمکی: در برخی موارد، ممکن است پزشک تصمیم بگیرد از داروهایی استفاده کند که به کنترل وزن کمک می‌کنند، مانند متفورمین برای مدیریت دیابت و مقاومت به انسولین.
رفتار درمانی:
رفتار درمانی شناختی (CBT): CBT می‌تواند به بیماران کمک کند تا الگوهای رفتاری و خوردن خود را تغییر دهند و به مدیریت وزن کمک کنند.
این استراتژی‌ها به طور ترکیبی می‌توانند به بیماران کمک کنند تا افزایش وزن ناشی از داروهای روانپزشکی را به حداقل برسانند و کیفیت زندگی خود را بهبود بخشند. مهم است که بیماران به طور منظم با تیم درمانی خود در ارتباط باشند و هرگونه تغییر در وضعیت خود را گزارش دهند تا بهترین راهکارها برای آنها انتخاب شود.
جمع بندی
مدیریت افزایش وزن ناشی از داروهای آنتی سایکوتیک نیازمند رویکردی چندجانبه است که شامل تغییرات در سبک زندگی، نظارت پزشکی مداوم، و تنظیم دقیق داروها می‌باشد. راهبردهای موثر برای کاهش اثرات جانبی این داروها عبارتند از: مشاوره تغذیه و تغییرات رژیم غذایی، انجام فعالیت بدنی منظم، پایش مداوم و تنظیم دوز داروها توسط پزشک، ارائه آموزش و حمایت روانی به بیماران، استفاده از مداخلات دارویی مکمل در صورت لزوم، و بهره‌گیری از رفتار درمانی شناختی برای تغییر الگوهای رفتاری. با به‌کارگیری این استراتژی‌ها، بیماران می‌توانند بهتر با چالش‌های مربوط به افزایش وزن مقابله کرده و کیفیت زندگی خود را بهبود بخشند. ارتباط مستمر با تیم درمانی و اجرای دقیق توصیه‌های پزشکی از اهمیت بالایی برخوردار است تا نتایج مطلوب حاصل شود.