دردهایی که گاهی از خواب بیدارتان میکنند، خستگی عجیبی که با استراحت هم از بین نمی‌رود، و ذهنی که مدام درگیر اضطراب و ناامیدی است... این‌ها می‌توانند نشانه‌های بیماری‌ای باشند که کمتر شناخته شده اما بسیار شایع است: فیبرومیالژیا.
فیبرومیالژیا فقط یک بیماری جسمی نیست؛ پلی است میان ذهن و بدن.
در واقع، پژوهش‌ها نشان می‌دهند که این درد مزمن می‌تواند نتیجه‌ی استرس‌های طولانی‌مدت، سرکوب احساسات و خستگی روانی باشد. یعنی زمانی که ذهن، دیگر جایی برای دردهای پنهان ندارد، بدن شروع به فریاد زدن می‌کند.
در این مقاله از وبسایت سعیده سعیدی روان درمانگر و موسس کالج لاغری با مغز، با نگاهی هم‌زمان از دیدگاه پزشکی و روان‌شناسی بررسی می‌کنیم که فیبرومیالژیا چیست، چه علائمی دارد، چگونه تشخیص داده می‌شود و مهم‌تر از همه چطور می‌توان با آگاهی و تغییر سبک ذهنی، آن را مدیریت و درمان کرد.
فیبرومیالژیا چیست و چگونه شکل می‌گیرد؟
فیبرومیالژیا چیست؟ به زبان ساده، فیبرومیالژیا نوعی اختلال درد مزمن است که باعث می‌شود فرد در سراسر بدن خود احساس درد، خستگی و بی‌خوابی داشته باشد — بدون آن‌که علت مشخصی در آزمایش‌ها دیده شود.
در واقع، این بیماری نه از عضلات می‌آید و نه از مفاصل، بلکه ریشه‌ی اصلی آن در سیستم عصبی مرکزی و نحوه‌ی پردازش درد در مغز است.
وقتی فرد مدت‌ها درگیر استرس، اضطراب یا سرکوب احساسات باشد، مغز حساس‌تر از حد معمول می‌شود و حتی سیگنال‌های معمولی را به عنوان درد تفسیر می‌کند. به همین دلیل است که بسیاری از افراد مبتلا به فیبرومیالژیا، سال‌ها بین پزشکان مختلف می‌چرخند، بدون اینکه پاسخی قانع‌کننده برای دردهایشان پیدا کنند.
تحقیقات جدید نشان می‌دهد که فیبرومیالژیا می‌تواند حاصل تعامل پیچیده بین ذهن، بدن و احساسات سرکوب‌شده باشد. به بیان ساده‌تر، بدن درد می‌گیرد چون ذهن دیگر تاب تحمل فشارهای پنهان را ندارد.
فیبرومیالژیا در زنان بیشتر از مردان دیده می‌شود و معمولاً در سنین ۳۰ تا ۵۰ سالگی بروز می‌کند. اما علت آن فقط فیزیولوژیک نیست؛ بلکه ترکیبی از وراثت، تروماهای روحی، استرس مزمن و اختلال خواب در شکل‌گیری این بیماری نقش دارند.
علائم بیماری فیبرومیالژیا
شناخت علائم فیبرومیالژیا یکی از مهم‌ترین مراحل در درک این بیماری است، چون در اغلب موارد، فرد از خودش می‌پرسد: «واقعاً من بیمارم یا فقط زیادی خسته‌ام؟»
همین سردرگمی باعث می‌شود که سال‌ها طول بکشد تا فرد بفهمد فیبرومیالژیا چیست و چه چیزی در بدنش در حال وقوع است.
مهم‌ترین علائم بیماری فیبرومیالژیا عبارتند از:
۱. درد گسترده در سراسر بدن
شایع‌ترین نشانه، دردی عمیق و مبهم در کل بدن است. این درد معمولاً در شانه‌ها، گردن، کمر و پاها بیشتر حس می‌شود و ممکن است شدت آن در طول روز تغییر کند.
۲. خستگی مفرط
افراد مبتلا به فیبرومیالژیا، حتی بعد از خواب طولانی، باز هم احساس خستگی میکنند. این خستگی، از نوع جسمی نیست؛ بیشتر شبیه فرسودگی ذهنی است.
۳. اختلال خواب
بی‌خوابی، بیدار شدن مکرر در شب یا نداشتن خواب عمیق از نشانه‌های رایج این بیماری است. مغز فرد مبتلا معمولاً در حالت هوشیاری مداوم می‌ماند و اجازه استراحت واقعی نمی‌دهد.
۴. مشکلات تمرکز و حافظه (مه ذهنی)
بسیاری از بیماران از حالتی شکایت دارند که به آن مه مغزی یا Brain Fog گفته می‌شود. در این حالت تمرکز سخت می‌شود، حافظه ضعیف می‌شود و انجام کارهای ساده هم دشوار به نظر می‌رسد.
۵. اضطراب، افسردگی و تحریک‌پذیری
از آن‌جا که فیبرومیالژیا ارتباط مستقیم با ذهن دارد، طبیعی است که علائم روانی نیز در کنار دردهای جسمی بروز کنند. فرد ممکن است زودرنج، مضطرب یا حتی نسبت به زندگی بی‌انگیزه شود.
۶. سردرد، سندرم روده تحریک‌پذیر و درد قفسه سینه
این بیماری می‌تواند با مشکلات گوارشی، اسپاسم عضلات یا حتی دردهای قلب‌گونه همراه باشد، بدون آن‌که دلیل پزشکی مشخصی وجود داشته باشد.
علائم فیبرومیالژیا در هر فرد متفاوت است، اما نقطه‌ی مشترک همه، ترکیب درد مزمن و خستگی ذهنی است. همین ویژگی باعث می‌شود که درک این بیماری، تنها از نگاه پزشکی کافی نباشد؛ باید به ذهن و احساسات نیز توجه کرد.
تشخیص فیبرومیالژیا
یکی از چالش‌برانگیزترین بخش‌های این بیماری، تشخیص فیبرومیالژیا است. بسیاری از بیماران سال‌ها بین متخصصان مختلف می‌چرخند، بدون اینکه پاسخی قطعی بگیرند. چون برخلاف بیماری‌های دیگر، در آزمایش‌های خون یا تصویربرداری هیچ نشانه‌ی واضحی از فیبرومیالژیا دیده نمی‌شود.
پزشکان برای تشخیص، معمولاً به‌جای نتایج آزمایشگاهی، از الگوی علائم بیمار استفاده میکنند. اگر فرد بیش از سه ماه دچار درد مزمن در چند نقطه از بدن باشد و هم‌زمان از خستگی، اختلال خواب یا مشکلات تمرکز شکایت کند، احتمال فیبرومیالژیا بسیار زیاد است.
در گذشته، تشخیص این بیماری بر اساس فشار دادن ۱۸ نقطه خاص از بدن انجام می‌شد. اما امروزه، معیارها تغییر کرده‌اند و توجه بیشتری به احساس کلی بیمار و سابقه استرس‌های روانی می‌شود. چرا که تحقیقات نشان داده‌اند، آنچه فیبرومیالژیا را فعال می‌کند، اغلب تجربه‌های هیجانی و روانی حل‌نشده است.
بنابراین، پاسخ به این سؤال که «فیبرومیالژیا چیست»، فقط در بدن خلاصه نمی‌شود. در واقع، ذهن و سیستم عصبی در ایجاد و تداوم این درد نقش مهمی دارند. فرد ممکن است از نظر فیزیکی سالم به‌نظر برسد، اما بدنش با درد در حال بیان احساسی است که مدت‌ها سرکوب شده است.
تشخیص به‌موقع این بیماری می‌تواند از تبدیل دردهای روانی به اختلالات شدیدتر جلوگیری کند. بنابراین، اگر مدتی است که بدون دلیل واضح دچار خستگی، دردهای پراکنده یا بی‌خوابی شده‌اید، بهتر است با متخصصی مشورت کنید که بدن و ذهن را در کنار هم می‌بیند، نه جدا از هم.
چه عواملی فیبرومیالژیا را تشدید میکنند؟
در برخی افراد، علائم فیبرومیالژیا به فاصله کوتاهی پس از یک واقعه ناخوشایند و استرس‌زای جسمی یا روحی آغاز می‌گردد، مانند یک تصادف دلخراش.
به همین ترتیب، کسانی که به اختلال استرس پس از سانحه (که به PTSD هم معروف است) دچار هستند، بیشتر در معرض ابتلا به فیبرومیالژیا قرار دارند. بنابراین، ممکن است پزشک معالج درباره وقایع ناخوشایند و استرس‌زا از ما سوال بپرسد.
احتمال وجود یک زمینه ژنتیکی در بروز فیبرومیالژیا بسیار زیاد است. بدیهی است که پزشک درباره تاریخچه ابتلای سایر اعضای خانواده به فیبرومیالژیا از ما سوال خواهد پرسید.
برای تشخیص فیبرومیالژیا پزشک همه اطلاعات بالا را طی چندین جلسه ویزیت تجزیه و تحلیل خواهد کرد تا بتواند عامل ایجاد درد و علائم را به درستی تشخیص دهد.
بدون تشخیص درست، تجویز درمان موثرغیرممکن است. بنابرین پیگیری و ادامه مراجعه به پزشک برای تشخیص موارد فیبرومیالژیا از نکات بسیار مهم به شمار می‌رود.
درمان فیبرومیالژیا
درمان فیبرومیالژیا یک مسیر چند‌وجهی است؛ یعنی برای رسیدن به بهبودی، لازم است هم بدن و هم ذهن مورد توجه قرار بگیرند. هیچ داروی واحدی وجود ندارد که تمام نشانه‌های این بیماری را از بین ببرد، اما ترکیب روش‌های مختلف می‌تواند زندگی فرد را به شکل چشمگیری بهتر کند.
از نگاه پزشکی، درمان فیبرومیالژیا معمولاً با داروهای ضد درد، تنظیم‌کننده‌های خواب و داروهای ضدافسردگی سبک آغاز می‌شود. این داروها به کاهش حساسیت سیستم عصبی و افزایش کیفیت خواب کمک میکنند. فیزیوتراپی، ورزش‌های کششی و ماساژ درمانی نیز می‌توانند تنش عضلات را کم کرده و درد بدن را کاهش دهند.
اما بخش مهم‌تر، درمان ذهنی و روانی است. چون اگر فقط جسم درمان شود و ذهن درگیر باقی بماند، درد پس از مدتی بازمی‌گردد.
افراد مبتلا باید یاد بگیرند استرس‌ها، احساسات سرکوب‌شده و نگرانی‌های مداوم خود را شناسایی و مدیریت کنند. در اینجا، رویکردهایی مثل درمان شناختی–رفتاری (CBT) و درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد (ACT) می‌توانند بسیار مؤثر باشند. این روش‌ها به فرد کمک میکنند رابطه‌ای سالم‌تر با افکار و احساسات خود برقرار کند و در نتیجه، مغز سیگنال درد را کمتر فعال کند.
تغییر سبک زندگی هم نقش اساسی دارد:
خواب کافی، تغذیه سبک، ورزش منظم، مراقبه و تمرین ذهن‌آگاهی (Mindfulness) همگی ابزارهایی هستند که بدن را آرام و ذهن را بازمی‌گردانند. وقتی ذهن و بدن در هماهنگی قرار بگیرند، شدت درد و خستگی به‌تدریج کاهش می‌یابد.
در نهایت، در پاسخ به این سؤال که فیبرومیالژیا چیست و چگونه درمان می‌شود، می‌توان گفت: این بیماری دعوتی است برای بازگشت به تعادل؛ فرصتی برای گوش دادن دوباره به پیام‌های بدن و بازسازی رابطه‌ای سالم‌تر با ذهن.
همچنین بخوانید: کاهش وزن با روش CBT: چگونه با تغییر ذهنیت، به وزن دلخواه برسیم؟
سخن پایانی
وقتی می‌پرسیم فیبرومیالژیا چیست، در واقع درباره بیماری‌ای صحبت می‌کنیم که مرز میان ذهن و بدن را کم‌رنگ می‌کند.
این بیماری فقط مجموعه‌ای از دردها و خستگی‌های جسمی نیست، بلکه پیامی است از درون بدن که می‌خواهد به ما بگوید: «به من و احساساتت توجه کن».
درک فیبرومیالژیا، آغاز مسیر شفاست. وقتی یاد بگیریم احساسات خود را نادیده نگیریم، وقتی اجازه دهیم بدن و ذهن دوباره در هماهنگی باشند، دردها کم‌کم معنا پیدا میکنند و مسیر درمان واقعی هموار می‌شود.
به جای جنگیدن با بدن، می‌توانیم با مهربانی و آگاهی به او گوش دهیم. هر درد، پیامی دارد و هر نشانه، فرصتی برای شناخت عمیق‌تر خود است.
فیبرومیالژیا شاید خاموش نباشد، اما می‌تواند آغاز بیداری باشد — بیداری برای زیستن آگاهانه‌تر، آرام‌تر و هماهنگ‌تر با خودمان.